Thánh Mẫu Liễu Hạnh xuất phát từ tín ngưỡng thờ Mẫu lâu đời của người Việt Nam nhằm thể hiện sự kính trọng, biết ơn đối với những người mẹ, người phụ nữ bên cạnh mình. Cùng khám phá câu chuyện về Thánh Mẫu Liễu Hạnh và lễ Hầu Đồng cũng như những ngôi chùa thờ Thánh Mẫu trên khắp đất nước qua bài viết dưới đây nhé.
Sự tích về Thánh Mẫu Liễu Hạnh
Thánh Mẫu Liễu Hạnh là ai?
Thánh Mẫu Liễu Hạnh là một trong Tam Toà Thánh Mẫu, một vị thần quan trọng trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt. Liễu Hạnh là công chúa trên trời, con gái thứ hai của Ngọc Hoàng Thượng Đế. Người được nhân dân tôn kính và thờ tự từ xa xưa đến bây giờ. Người được biết đến với nhiều tên gọi như Mẫu Đệ Nhị Tiên, Mã Hoàng Bồ Tát, Thiên Tiên Thánh Mẫu,…
Cùng với Sơn Tinh, Thánh Gióng và Chử Đồng Tử, Thánh Mẫu Liễu Hạnh được mệnh danh là Tứ bất tử, nghĩa là trường tồn cùng nhân loại và con cháu.
Sự tích về Thánh Mẫu Liễu Hạnh
Thánh Mẫu Liễu Hạnh thường giáng trần giúp dân an cư lạc nghiệp, trồng trọt chăn nuôi, phát triển buôn bán… Trong đó, dân gian thường kể về 3 lần giáng sinh của Bà như sau:
Thánh Mẫu Liễu Hạnh giáng thể lần đầu tiên
Tương truyền, lần đầu tiên Thánh Mẫu Liễu Hạnh đầu thai làm con gái của một cặp vợ chồng già người Nam Định, tính tình hiền lành, làm việc thiện nhưng ngoài 40 tuổi vẫn chưa có con. Vào ngày rằm tháng hai năm ấy, hai vợ chồng được báo mộng rằng Ngọc Hoàng cho người con gái thứ hai của họ đầu thai làm con nhà đó. Người vợ sau đó sinh một cô con gái vào đêm mùng 6 tháng 3 năm Kỷ Sửu.
Cô con gái tên là Phạm Tiên Nga. Dù xinh đẹp và khéo léo trong công việc nhưng hiện thân của Thánh Mẫu Liễu Hạnh luôn từ chối lấy chồng vì muốn ở vậy chăm sóc cha mẹ già. Hai vợ chồng già yếu trở về chốn bồng lai tiên cảnh. Nàng tiên Nga cũng đã làm tròn bổn phận nên đi khắp nơi giúp đỡ người tốt. Cuối cùng bà qua đời vào năm 1473 dưới triều đại Hồng Đức ở tuổi 40.
Thánh Mẫu Liễu Hạnh giáng thế lần thứ Hai
Lần giáng thế thứ hai công chúa Liễu Hạnh là con gái của ông Lê Thái Công, bà Trần Thị Phúc, cũng người Nam Định, hiệu là Lệ Giang Tiên.
Lần này, Thánh Mẫu Liễu Hạnh kết hôn với một thanh niên tên là Trần Đạo Lăng, sinh được một trai một gái tên là Nhân, Hoa. Nhưng năm 21 tuổi (Đinh Sửu 1577), bà đột ngột qua đời dù không có bệnh tật gì.
Thánh Mẫu Liễu Hạnh giáng thế lần thứ Ba
Theo dân gian, vì kiếp trước chưa trọn vẹn, còn nặng tình cũ nên năm Canh Dần (1650), nàng xuống làng Tây Mỗ, Thanh Hóa vào ngày mồng 10 tháng 10 để lấy tiên. Sinh ra Mai Thanh Lâm (nguyên là ông Trần Đạo Lăng đầu thai).
Lần này, vào lúc thiên hạ loạn lạc, Trịnh Nguyễn phân tranh, đời sống nhân dân cơ cực nên Thánh Mẫu Liễu Hạnh đã đi cứu tế khắp nơi, trừng trị kẻ ác. Chính vì vậy người ta đã xây dựng một ngôi chùa ở vùng quê này.
Các ngôi đền thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh
Để tưởng nhớ sự ra đời của Thánh Mẫu Liễu Hạnh giúp dân, nhân dân cả nước đã lập nhiều đền thờ. Nổi tiếng nhất trong số đó là Đền Thánh Mẫu Liễu Hạnh ở Quảng Bình, Phủ Tây Hồ ở Hà Nội, Phủ Dầy ở Nam Định.
Đền Thánh Mẫu Liễu Hạnh ở Quảng Bình
Dưới chân đèo Ngang có một ngôi miếu nhỏ nằm bên trục đường cái thờ Liễu Hạnh công chúa. Thời vua Lê Thái Tổ (1385-1433), Công Chúa Liễu Hạnh giáng trần mở quán nước, bán hàng cho khách bộ hành dưới chân Đèo Ngang. Cô gái xinh đẹp ở nơi xa xôi đó đã thu hút rất nhiều người tò mò đến xem.
Hoàng tử lúc bấy giờ đến với ý đồ xấu xa đã bị nàng làm cho trở dại. Vua sai người bắt nàng để tra hỏi, vua xấu hổ khi Liễu Hạnh kể hành tung của thái tử nên thả nàng đi. Sau khi bà qua đời, người dân nơi đây đã lập đền thờ tại vị trí đó để tưởng nhớ.
Ngôi chùa Thánh Mẫu Liễu Hạnh ngay bên dãy Hoành Sơn là dấu tích nơi sinh của bà năm ấy. Ngôi chùa có tổng diện tích khoảng 350 m², mặt hướng biển, phía sau là dãy Hoành Sơn. Từ ngoài vào trong là cổng đền, đến bức bình phong, cổng tam quan, cột đầu lân và cuối cùng là đền Tiền, đền Hậu.
Công trình là một công trình kiến trúc Châu Á thu nhỏ được xây dựng bằng những vật liệu gần gũi như đá, gạch ngói, mang đậm bản sắc văn hóa của dân tộc. Kiến trúc của ngôi chùa nổi bật bởi những mảnh sứ ghép lại với nhau một cách khéo léo, trở thành điểm thu hút nhiều du khách.
Ngôi đền tọa lạc tại xã Quảng Đông, huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình. Cách Hà Nội 430km về phía Nam. Bạn có thể đến sân bay Đồng Hới và thuê xe đến Đền Thánh. Nếu đi ô tô theo quốc lộ 1A, từ đỉnh Đèo Ngang đi về hướng Nam khoảng 2km thì rẽ trái vào đường mòn 500m.
Phủ Tây Hồ thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh ở Hà Nội
Phủ Tây Hồ nằm trên một bán đảo rộng lớn giữa Hồ Tây, thuộc phường Quảng An, quận Tây Hồ, thành phố Hà Nội. Sinh thời, Thánh Mẫu luôn lấy hiệu là Liễu Hạnh, đi khắp mọi miền đất nước du ngoạn, giao lưu, gặp gỡ nhiều người. Một trong số đó là mặc khách Phùng Khắc Khoan ở Phủ Tây Hồ. Người dân nơi đây đã lập đền thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh bên trong Phủ Hồ Tây để tưởng nhớ ngày sinh của bà.
Theo truyền thuyết, phủ được xây dựng vào khoảng thế kỷ 17. Ngày nay, Phủ Tây Hồ thường mở hội vào hai ngày lễ quan trọng là mùng 3 tháng 3 âm lịch và 13 tháng 8 âm lịch.
Kiến trúc Phủ Tây Hồ gồm cổng tam quan, kiến trúc 3 nếp Tam tòa thánh mẫu. Qua tam quan là phương đình, nhà tiền tế và hậu cung. Kế bên là Điện Sơn Trang cao 3 tầng. Di tích lịch sử Phủ Tây Hồ bây giờ vẫn còn lưu giữ nhiều di vật mang giá trị văn hoá, lịch sử phong phú.
Phủ Tây Hồ thuộc thành phố Hà Nội, người ngoại tỉnh có thể đến đây bằng ô tô hoặc máy bay đến sân bay Nội Bài. Phủ nằm cách trung tâm thủ đô 4km về phía Tây. Bạn cũng có thể sử dụng xe buýt số 31,33 và 55 để di chuyển.
Phủ Dầy thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh ở Nam Định
Phủ Dầy (hay đền Phủ Giầy, Phủ Giày) là một quần thể di tích thuộc về tâm linh đạo Mẫu ở xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định. Đền được xây dựng từ thời Cảnh Trị của nhà Lê (1663-1671).
Kiến trúc độc đáo nhất phải kể đến ngôi đền thờ Mẫu Liễu Hạnh nằm ngay cạnh chợ Viềng. Sau khi được sắc phong là “Liễu Hạnh công chúa”, đền được đổi tên thành Phủ Dầy. “Phủ” là nơi ở của các Thánh Mẫu và các hoàng tử. Quần thể di tích Phủ Dầy có hơn 20 công trình kiến trúc độc đáo, trong đó có nhiều công trình gắn liền với đời sống của người dân Thánh Mẫu Liễu Hạnh như: Phủ Vân Cát, Phủ Tiên Hương và lăng Chúa Liễu.
Điện Tiên Hương (hay phủ chính) là công trình được xây dựng vào thời Cảnh Trị nhà Lê (1663 – 1671) với kiến trúc độc đáo dù đã nhiều lần được tu sửa, trùng tu. Phủ Vân Cát là nơi thờ Thánh Mẫu rộng gần 1ha, hướng tây bắc. Lăng Chùa Liễu được xây dựng muộn hơn (năm 1938) và nằm cạnh phủ chính.
Từ Hà Nội đến Phủ Dầy Nam Định khoảng cách 90km, du khách có thể đi ô tô hoặc xe máy đều rất thuận tiện. Đi theo hướng quốc lộ 1A đến Phủ Lý (Hà Nam), đến trạm thu phí rẽ trái khoảng 10km. Từ chợ Lợn Nam Định, rẽ phải vào Cầu Hồ đến ngã tư đường 56 là đến xã Kim Thái, quê hương của đền Phủ Dầy.
Lễ giỗ của Thánh Mẫu Liễu Hạnh
Lễ giỗ Đức Thánh Mẫu Liễu Hạnh diễn ra vào ngày mồng 3 tháng 3 âm lịch hàng năm. Vào ngày này, các ngôi đền trên khắp đất nước đều tổ chức lễ hội. Người dân tổ chức lễ để tỏ lòng biết ơn Thánh Mẫu và cầu mong những điều may mắn, bình an đến với gia đình.
Trang phục cần chuẩn bị
Giá Thánh Mẫu Liễu Hạnh với trang phục màu đỏ, bên trên thêu rồng uốn lượn. Về cơ bản một bộ giá sẽ bao gồm:
- 1 khăn ren chúa
- 1 bộ trang phục ren chúa
Các lễ vật cần dâng lên Thánh Mẫu Liễu Hạnh
Lễ vật cho Thánh Mẫu Liễu Hạnh cần phải là đồ quý, tươi mới để tỏ lòng thành kính. Một buổi lễ điển hình sẽ có những thứ sau đây:
- Hoa tươi
- Xôi trắng, thịt luộc/ gà luộc và chai rượu trắng
- Cơi trầu
- Một mâm tiền vàng giấy
- Một đĩa oản đỏ
- Một tờ lá sớ.
Văn khấn lễ Thánh Mẫu Liễu Hạnh
Nam mô A Di Đà Phật! Nam mô A Di Đà Phật! Nam mô A Di Đà Phật!
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư phật, Chư Phật mười phương.
Hương tử chúng con kính lạy:
Thánh mẫu Liễu Hạnh, Chế thắng Hoà Diệu, Đại vương “Tối linh chí linh”!
Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên!
Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn!
Mẫu Đệ Tam Thuỷ Cung!
Con là….
Hiện ngụ tại…
Hôm nay là ngày….
Tại:…
Con thành kính dâng lên lễ vật. Cung thỉnh Tam Tòa Thánh Mẫu, vua cha Ngọc Hoàng, Tam phủ Công Đồng, Tứ Phủ Vạn Linh, Hội Đồng Các Quan, Bát bộ Sơn Trang, Thập Nhị Quan Hoàng, Thập Nhị Chầu Cô, Thập Nhị Quan Cậu, Ngũ Lôi Thiên Tướng, Ngũ Hổ Thần Quan,
Thanh Bạch Xà Thần Linh chấp kỳ lễ bạc, chứng giám cho con được hưởng:
Gia quyến bình an, tài lộc hưng vượng, vạn sự cát tường…
Chúng con xin thành tâm kính lễ, cúi xin các ngài chứng giám.
Nam mô A Di Đà Phật! Nam mô A Di Đà Phật! Nam mô A Di Đà Phật!
Các lưu ý khi cúng lễ Thánh Mẫu Liễu Hạnh
- Khi đi dâng lễ Thánh Mẫu Liễu Hạnh, du khách cần ăn mặc lịch sự, kín đáo, chỉnh tề trước Thánh Mẫu linh thiêng.
- Lời nói phải lịch sự, dễ nghe, không vì chen lấn mà cãi vã trước không gian chùa chiền.
- Đến Đền Thánh Mẫu chỉ nên cầu sức khỏe, cầu tài lộc đơn giản, không nên tham lam khó được Ngài chấp thuận.
Lễ Hầu Đồng của tín ngưỡng thờ Mẫu
Nghi lễ Hầu Đồng trong lễ hội Giỗ Tổ Thánh Mẫu Liễu Hạnh là nghi lễ quan trọng của tín ngưỡng thờ Mẫu. Hầu đồng vốn là hình thức kết hợp giữa hát chầu văn và diễn xướng dân gian nhằm đưa hầu đồng đến trạng thái thoát tục, giao tiếp với thần linh. Các vị thần giáng trần và giao tiếp với các cung văn hầu để truyền đạt những ý tưởng của riêng họ hoặc ban phước lành và may mắn cho những người tham dự buổi lễ.
Tín ngưỡng thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh nhằm đáp ứng nguyện vọng, nhu cầu cầu mong hàng ngày của con người như sức khỏe, bình an, danh lợi, tài lộc. Với mục đích duy nhất là gìn giữ nét văn hóa truyền thống đặc sắc của người Việt, tục thờ cúng Thánh Mẫu Liễu Hạnh dần ăn sâu và len lỏi vào tâm thức, đời sống tinh thần của mỗi người. Hi vọng bài viết đã mang đến cho bạn những thông tin hữu ích.
